Okudukça: Voltaire’den Masallar-Zadig

Ünlü Fransız yazarı, tarihçisi ve düşünürü Voltaire, Zadig adlı eserinde felsefi göndermelerin yoğun olduğu bir hikâye anlatıyor. 1740lı yılların ortalarında kaleme aldığı eserde Voltaire baskın bir şekilde Binbir Gece Masalları’ndan etkilenmiş. Hikâyenin konusu Babil’de geçiyor. Hikâye, İslamiyetten çok önce ateşe tapılan zamanlarda o yörede yaşayan Zadig isimli erdemli bir şahsın başına gelen olayları anlatıyor.

Zadig’de Voltaire, bugün başımıza gelen kötü bir hadisenin aslında çok hayırlara kapı açabileceğini, başımızdan geçen iyi bir hadisenin ise pekçok kötü olaylar silsilesine başlangıç yapabileceğini anlatıyor. Daha doğrusu ben öyle anlıyorum. Zira bizim kültürümüzde,

“Ola ki hoşlanmadığınız şeylerde sizin için pekçok hayırlar vardır.”

ayetinin ışığında olaylara Hâkim olan Zât’ın sebeplerle perdelediği hadiselerin geri planındaki hikmetleri keşfetme çabası vardır. Voltaire bu ayetten etkilenmiş midir bilinmez ama eserde bir rastlantısallıktan çok bir Yaratıcı fikri ön planda ve kahraman Zadig olayların hikmetini anlamaya çalışıyor gibi. Çok varlıklı ve itibarlı biri iken karısı kendisine ihanet ediyor, daha sonra hasetçi dostu kendisini ihbar ediyor ama bu kötü olaylar onu krala başvezir yapıyor. Sonrasındaki başarılı pekçok icraatı ise onu defalarca felaketlerin ucuna sürüklüyor. Ancak bu felaketler en sonunda kendisine yine güzel kapıları açıyor ve kitap mutlu sonla bitiyor. Sözün kısası kader inancı üzerine kurulmuş bir masal Zadig. İlk basıldığındaki ismi de Yazgı’ymış zaten.

Kitap bir masal havasında ilerliyor ve 16. Yüzyıl Avrupası’nın Doğu’ya atfettiği yoğun mistisizm duyguları ve oryantalist yaklaşımları içeriyor. Kitaptaki kahramanların isimlerinin tamamı okuyucuda gizemli ve mistik çağrışımlar uyandıracak şekilde koyulmuş. Yazarın Binbir Gece Masalları’ndan etkilendiğini söylemiştik. Bunun dışında Şeyh Sadi Şirazi, Kur’an-ı Kerim ve Zerdüştlük’ten de yoğun alıntılar var. Aslında çevirmene göre (ki başarılı çevirmen pekçok dipnot ve yan bilgiyle okumayı kolaylaştırıyor-Hasan Fehmi Nemli/Ayraç Yayınevi) yazar hikâyenin (roman ya da masal da denebilir) her bölümündeki parçaları farklı hikâyelerden derlemiş ve kafasına göre düzenlemiş. Olaylar kendi gündelik yaşamından etkilenmiş. Kendi hayatı da aynı Zadig gibi iniş çıkışlarla dolu. Saray tarafından arandığı gizlendiği zamanlar da mevcut, krala danışman olduğu zamanlar da. Kavgalı olduğu bir adamın ismini çok az değiştirip kitaptaki kötü bir kahramana isim verdiği dahi olmuş.

Sözün kısası ilginç bir kitap, sıradışı bir masal. Kur’an-ı Kerim’de geçen Hz. Musa ve Hızır Aleyhisselam arasında geçen yolculuğu her ne kadar tamamen değiştirerek alıntılamış olsa da okurken mutlu oluyorsunuz. Zira Zadig olayların sırrını ancak o keşişle karşılaştıktan sonra kavrayabiliyor.